
Kỹ Thuật Luân Canh Cây Trồng Cơ Bản (Phần 1)
Website Marketing
Th 7 03/06/2023
KỸ THUẬT LUÂN CANH CÂY TRỒNG CƠ BẢN (Phần 1)
Luân canh và xen canh là hai kỹ thuật canh tác cây trồng cơ bản của nông nông nghiệp giúp tăng hiệu quả kinh tế trên một khu đất canh tác cũng như hạn chế sâu bệnh hại cây trồng.
Về mặt khái niệm thì luân canh là hình thức canh tác trên cùng một khu đất mà sẽ trồng nhiều loại cây trồng luân phiên nhau theo từng năm. Ví dụ từ tháng 2- 6 trồng lạc xuân, từ tháng 7-10 trồng đỗ tương, từ tháng 11 tới tháng 1 trồng khoai tây đông. Canh tác như vậy gọi là luân canh, thay đổi cây trồng thích hợp trên cùng một khu đất.
Hình 1: Sơ đồ luân canh cây trồng
Theo hình 1 thông thường một năm sẽ trồng 3 hoặc 4 loại cây để luân canh nhau. Trong đó các cây có các đặc tính càng khác nhau về yêu cầu chăm sóc càng tốt nhưng vẫn phải dựa trên nền tảng là sự đáp ứng của khu đất. Chẳng hạn bạn sẽ không thể trồng cây trồng cạn xuống đất ngập nước và ngược lại cây dưới nước không thể trồng lên cạn.
Tổng thời gian của các cây trồng kể cả thời gian thu hoạch phải bằng đùng 1 năm, tức là tổng số x + y + z + t = 12 tháng.Tức là tới thời vụ của cây 1 thì năm nào cũng vậy, các cây trồng trước đó phải đã thu hoạch hết để chuẩn bị đất trồng cây 1.
Trong khi đó xen canh là hình thức canh tác mà sẽ trồng từ 2 loại cây trồng trở lên trong cùng một khu đất trong cùng một thời điểm. Ví dụ như trồng ổi xen với nhãn trong cùng một khu đất, 2 loại cây trồng sẽ cùng nhau sinh trưởng và phát triển.
Một khái niệm nữa là chuyên canh cây trồng. đây là khái niệm để chỉ một vùng đất chỉ trồng chuyên một loại cây qua nhiều năm. Thông thường gặp kiểu chuyên canh này là trên cây lúa nước trồng 3 vụ 1 năm. Đối với chuyên canh sẽ không có sự thay đổi về cây trồng như luân canh hay xen canh. Điểm yếu của phương pháp này là sâu bệnh hại trên đồng ruộng và trong đất theo loại gây hại cho cây trồng đó sẽ ngày càng nhiều hơn và ngày càng khó quản lý nếu lơ là sẽ bùng phát rất nhanh.
Vì luân canh và xen canh là 2 kỹ thuật canh tác rất rộng và yêu cầu kinh nghiệm cao, đòi hỏi hiểu biết về nhiều loại cây trồng và thời vụ của chúng cho nên bài viết này sẽ chỉ hướng dẫn các bạn cách luân canh cây trồng căn bản, còn sau đi vào cụ thể cây trồng cao hơn sẽ có các bài viết sau.
Lợi ích của luân canh cây trồng
Luân canh cây trồng giúp tăng hiệu quả kinh tế
Mục tiêu cuối cùng của sản xuất nông nghiệp đó chính là thu lợi về kinh tế. Áp dụng bất kỳ kỹ thuật nào vào canh tác cũng hướng tới cái mục tiêu cuối cùng là tăng hiệu quả kinh tế đó. Vậy nên Luân canh cũng như vậy, phải tăng hiệu quả kinh tế, sản xuất thu lợi nhiều tiền hơn thì mới có người áp dụng.
Việc chỉ canh tác một hoặc 2 mùa trên một khu đất và để trống đất gọi là thời gian để đất nghỉ giờ đây đã không còn phù hợp với thời đại nông nghiệp hiện đại nữa, giờ đây trên một khu đất sẽ liên tục có sự luân canh và thay đổi cây trồng, hết mùa vụ của cây này sẽ ngay lập tức trồng cây khác, sự “kín lịch” này của đất tạo ra nhiều sản phẩm nông nghiệp hơn, người trồng được bán nhiều hơn thu về nhiều năng suất kinh tế hơn.
Lợi ích kinh tế của luân canh còn ở việc bạn sẽ phải phun ít thuốc bảo vệ thực vật hơn. Điều này có được do sự thay đổi liên tục về cây trồng. Nếu như chúng ta luân canh những cây trồng khác biệt về phân họ và đặc điểm sinh trưởng thì sẽ làm cho sâu bệnh hại gây hại cây trồng trước sẽ không thể gây hại cho cây trồng sau và bị giảm đi cho nên đến sang năm khi chúng ta trồng loại loại cây trồng đó thì lượng sâu bệnh ngoài tự nhiên đã giảm đi cho nên lượng thuốc bảo vệ thực vật cần phun cho cây cũng giảm đi.
Luân canh giúp tăng năng suất cây trồng
Thông thường quan điểm nông nghiệp xưa cho rằng đất cần có thời gian nghỉ thì mới có đủ dinh dưỡng đáp ứng cho cây trồng vụ mới. Tuy nhiên thực tế ngày nay đã chứng minh rằng trồng liên tục cây trồng không để đất có thời gian nghỉ vẫn không giảm năng suất cây trồng qua từng năm mà thậm chí ngược lại, nếu luân canh tốt và đúng cách thì năng suất cây trồng còn tăng.
Sự tăng năng suất này tới từ việc luân canh giúp hạn chế sâu bệnh hại cây, đất trong luân canh được cải tạo tự nhiên và yếu tố quan trọng nữa là cây trồng được trồng đúng thời vụ cũng góp phần tăng năng suất cây trồng.
Luân canh giúp đất màu mỡ hơn
Thông thường mọi quan điểm đều cho rằng nếu đất canh tác nhiều, không có thời gian nghỉ thì sẽ nhanh bạc màu mà không còn giữ được độ phì nhiêu của đất. Quan điểm đó hoàn toàn đúng và người viết không hề phản bác ý kiến đó.
Lịch sử đã chứng minh rằng thời con người ta còn du canh du cư, họ sẽ đi tới những vùng đất mới, chặt rừng để lấy nơi canh tác. Ban đầu đất đai màu mỡ cây trồng sẽ lên cho năng suất tốt và khi đất hết dinh dưỡng cây trồng kém phát triển thì họ sẽ bỏ đi tìm vùng đất mới và lại bắt đầu một vòng lặp chặt rừng, đốt rẫy làm nương canh tác nông nghiệp rồi cuối cùng là bỏ đi.
Vậy nói luân canh giúp cải tạo đất màu mỡ hơn chẳng phải là đang nói sai sao? Câu trả lời là quá trình thì sai nhưng kết quả cuối cùng thì đúng.
Câu trả lời cuối cùng đó là cuối cùng đất vẫn màu mỡ hơn và không bị bạc qua từng năm nhưng sự màu mỡ đó không đến từ luân canh cây trồng mà đến từ việc bón phân cho cây trồng.
Thật vậy, mỗi loại cây trồng đều sẽ chỉ lấy đi dinh dưỡng trong đất và làm đất ngày càng nghèo dinh dưỡng hơn. Nhưng ngày nay nhờ có các loại phân bón mà chúng ta có thể bổ xung lượng dinh dưỡng đã mất đi của cây trồng và luân canh giúp cho việc chúng ta trả lại dinh dưỡng cho đất bằng phân bón trở nên tối ưu hơn.
Lý do là vì mỗi cây trồng sẽ có nhu cầu về các nguyên tốt dinh dưỡng khác nhau. Mỗi loại phân bón lại có những nguyên tốt dinh dưỡng nhất định. Vì thế đối với mỗi cây trồng sẽ luôn có sự lấy dinh dưỡng không đồng đều trong đất làm cho có nguyên tốt trong đất thì mất đi nhiều, có nguyên tốt thì mất đi ít. Nếu chúng ta cứ chỉ trồng một loại cây đó thì càng ngày dù bón phân sẽ chỉ bổ xung được những nguyên tốt mà cây trồng lấy ít hoặc trong phân có nhiều và sẽ có những nguyên tốt ngày càng ít đi và lâu dần sẽ hết và có những nguyên tốt cây ít sử dụng sẽ ngày càng nhiều và lâu dần sẽ thành quá nhiều. Vậy nên khi luân canh cây trồng sẽ giải quyết được vấn đề này. Cây 1 sau khi lấy đủ dinh dưỡng của mình sẽ để lại trong đất sự nhiều ít của các nguyên tốt dinh dưỡng khác nhau, lúc đó trồng cây trồng 2 có nhu cầu dinh dưỡng lấy nhiều về các nguyên tốt mà cây 1 ít sử dụng tức là có nhiều trong đất và tích tụ lại các nguyên tố mà cây 1 đã sử dụng nhiều.
Rõ ràng quá trình lấy dinh dưỡng cân bằng và bổ xung dinh dưỡng thường xuyên qua phân bón này sẽ giúp đất không bị bạc màu và vẫn giữ độ phì nhiêu của đất. Nếu canh tác tốt và bổ xung thêm mùn thì độ phì nhiêu này sẽ tăng rõ rệt.
Luân canh giúp giảm sâu bệnh hại
Một lợi ích tuyệt vời của luân canh đó chính là giúp giảm sâu bệnh hại cây trồng. Hay nói chính xác hơn phải là luân canh sẽ giảm đi lượng sâu bệnh hại cây mang tính đặc hữu của cây. Khái niệm này mới do tôi sáng tạo ra nhưng tôi sẽ giải thích đơn giản sâu bệnh đặc hữu là những loài sâu, bệnh hại mang tính đặc trưng, phổ ký chủ hẹp, chỉ xuất hiện và phá hoại trên những loài cây có đặc điểm gần nhau mà sẽ không có khả năng gây nguy hại cho những loài ở xa.
Tôi sẽ lấy ví dụ bệnh héo xanh cà chua do vi khuẩn Ralstonia solanaceaum Smith gây ra. Bệnh này chỉ xuất hiện trên cây họ cà và chủ yếu là khoai tây và cà chua mà không có khả năng gây bệnh trên các cây khác như ớt, bắp cải,…
Khi trồng một loại cây trồng bất kỳ, sâu bệnh hại trên cây trồng đó sẽ phát sinh và phát triển ở mức bắt đầu sinh sôi, còn ít. Nếu cứ chuyên trồng cây trồng đó thì sau nhiều vụ sâu bệnh hại đó sẽ tích tụ được nhiều trong tàn dư và gây ảnh hưởng lên cây trồng của chúng ta ngày càng nặng, ảnh hưởng rất nhiều tới năng suất hoặc nếu muốn xử lý sâu bệnh sẽ phải phun thuốc nhiều hơn. Do đó khi chúng ta trồng một loại cây trồng sâu bệnh hại cây trồng đó sẽ phát sinh phát triển ở mức nhẹ, nhưng sau đó chúng ta lại trồng loại cây trồng khác mà loại sâu bệnh hại đó không có khả năng phá hoại thì loại sâu bệnh hại đó sẽ tự nhiên không có ký chủ mà tự bị tiêu diệt, khi đó sẽ lại phát sinh loại sâu bệnh hại mới mà sẽ lại bị tiêu diệt khi chúng ta trồng cây trồng tiếp theo. Rõ ràng việc luân canh cây trồng giữ cho mức độ của sâu bệnh hại trên cây trồng luôn ở mức phát sinh chứ không ở ngưỡng bùng phát như vùng chuyên canh.
Luân canh giúp hạn chế cỏ dại.
Việc luân canh các loại cây trồng liên tục trên một khu đất làm cho đất không có thời gian nghỉ khiến cho cỏ dại không kịp sinh trưởng và tạo ra sản phẩm duy trì nòi giống về sau.
Khi chúng ta trồng một loại cây bất kỳ vụ đầu tiên là lúc cỏ mọc mạnh nhất. Sau khi áp dụng các biện pháp loại bỏ đợt cỏ mới phát sinh phát triển đó thì các đợt cỏ sau vẫn sẽ phát triển do đã tồn tại hạt trong đất chỉ chờ điều kiện thuận lời là sẽ phát sinh. Tuy nhiên các lần mọc sau sẽ ít dần và thưa hơn và quan trọng hơn là cây cỏ sau khi phát sinh sẽ không có đủ thời gian ra hoa và tạo hạt thì chúng ta đã cày bừa lại khu đất để chuẩn bị cho một vụ trồng cây mới.
Do đó sau vài vụ trồng hạt trong đất đã nảy mầm hết và hạt mới thì không được bổ xung vào nên trong đất hết hạt cỏ và sẽ hết cỏ dại.
Kỹ thuật luân canh căn bản.
Như phần khái niệm đã trình bày. Luân canh phải đáp ứng yếu tố cực kỳ quan trọng đó chính là tổng thời gian từ trồng cho tới thu hoạch xong của các cây trồng trong chu trình luân canh phải bằng 12 tháng hoặc gần bằng 12 tháng. Do đó trong luân canh phải chọn những loại cây ngắn ngày và đúng thời vụ trong năm để đưa vào chu trình luân canh cho thích hợp. Có thể luân chuyển nhiều hơn 1 loại cây trồng trong một chu trình. Ví dụ cây số 1 và số 3 là cùng một loại cây.
Tùy điều kiện tự nhiên mà luân canh có 3 dạng đó là luân canh các cây trồng nước với nhau, luân canh các cây trồng cạn và luân canh giữa cây trồng nước và cây trồng cạn.
Luân canh giữa các cây trồng nước diễn ra ở nơi ngập nước quanh năm. Thông thường cây trồng trong chu trình luân canh là các cây ưa nước như rau muống, rau cần, khoai nước.
Hình ảnh: Chu trình luân canh.
Luân canh giữa các cây trồng cạn với nhau thì đa dạng hơn, đất cao không ngập nước cũng sẽ có nhiêu loại cây trồng để lựa chọn hơn. Người luân canh có trình độ là người lựa chọn được các cây trừ sâu bệnh cho nhau, bổ xung dinh dưỡng cho nhau nhưng lại mang lại lợi ích kinh tế cuối cùng cao nhất. (sẽ trình bày ở bài sau).
Quy trình thông thường căn bản của loại này đó là trồng lạc xuân, tiếp đó là trồng đậu tương hè và cuối cùng là trồng khoai tây. Đây là quy trình luân canh cơ bản ở miền bắc Việt Nam.
Luân canh giữa cây trồng cạn và cây trồng nước thường diễn ra ở đất lúa cho chân cao và thường không chủ động nước tưới về mùa khô, đặc biệt là ở miền bắc. Khi đó sau vụ lúa gặt xong người sản xuất sẽ lên luống và trồng các loại cây cạn thích hợp với mua khô. Như ở miền bắc sẽ trồng bắp cải, khoai tây, bí đỏ,…
Bài hôm nay tới đây thôi, trong bài tới tôi sẽ đi vào kỹ thuật luân canh chuyên sâu và đưa ra các chu trình luân canh mang lại hiệu quả kinh tế cao để bà con áp dụng.
Tham khảo một số loại phân thuốc dùng cho luân canh:
Phân hữu cơ cải tạo đất Dynamic liter hoặc organic nitro boost
Phân hóa học tăng cường dinh dưỡng bón thúc Yara xanh Mila complex 12.11.18, NPK Phú Mỹ 15 15 15
Thuốc trừ cỏ phá hoang: Fasfix 150Sl, Cỏ cháy khai hoang Q7.
Thuốc trừ cỏ tiền nảy mầm (diệt mầm) Antaco gold 500EC