Bệnh sùi cành vi khuẩn
BỆNH SÙI CÀNH VI KHUẨN
Bệnh u sùi cành, do vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens gây ra, đây là một tác nhân gây bệnh thực vật khó chịu được tìm thấy trong đất. Mặc dù trong hầu hết các trường hợp, bệnh u sùi không gây tử vong cho cây trồng, nhưng bệnh này làm gián đoạn quá trình vận chuyển nước và dòng chảy chất dinh dưỡng trong cây và có thể dẫn đến sự phát triển còi cọc và suy dinh dưỡng của cây cũng như làm cho cây bị mất thẩm mỹ khi nhìn vào. Vi khuẩn gây bệnh u sùi tác động đến hơn 600 loài thực vật, bao gồm nhiều loại cây trồng quan trọng như cây ăn quả, hoa và nho .
Những sự phát triển giống như khối u này đã được quan sát thấy trên cây nho và cây thân gỗ và được ghi nhận lần đầu tiên bắt đầu từ những năm 1800 trên khắp các nước Pháp, Ý, Đức, Canada và Hoa Kỳ. Nhiều nhà tự nhiên học vào thời điểm đó cho rằng sự phát triển này là tự phát do sinh lý của cây. Mãi đến năm 1897, một nhà khoa học người Ý, Fridiano Cavara, mới phân lập được vi khuẩn gây ra căn bệnh này.
Nhiều loài thực vật thân gỗ như forsythias, maple, hickory và những loài khác bị một kiểu sinh trưởng khác được gọi là Woody Phomopsis Galls (u sùi hoặc nút đen, chúng ta đã tìm hiểu về bệnh này rồi). Bệnh này là do nấm thay vì vi khuẩn, nhưng phương pháp điều trị canh tác cho cả hai bệnh là tương tự nhau.
Ở Việt Nam sùi cành do vi khuẩn này thường được tìm thấy rất phổ biến trên cây hoa hồng và được gọi là bệnh sùi cành hoa hồng. Tiếp đến là sùi cành nho và sùi cành chè. Có thể nói rằng trên cây hoa hồng thì đây là một bệnh gây hại cực kỳ phổ biến.
Bệnh sùi cành vi khuẩn là gì?
Sùi cành vi khuẩn biểu hiện là những khối u thực vật dạng mô thực vật hình thành gần đỉnh hoặc vị trí gần đất của cây bị nhiễm bệnh. Các u sùi như túi mật mở rộng và trở nên chai và hóa gỗ cứng hơn theo thời gian. Khi các túi mật to ra, chúng tiếp tục hạn chế việc vận chuyển nước và chất dinh dưỡng, và cây có thể bị suy yếu và bị chết đầu cành nơi bị bệnh xâm chiếm. Sự hình thành u sùi diễn ra nhanh nhất trong điều kiện ấm áp.
Vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens (danh pháp đồng nghĩa Rhizobium radiobacter, Agrobacterium radiobacter) là tác nhân gây ra khối u sùi ở hơn 140 loài thực vật hai lá mầm thực sự. Đây là vi khuẩn dạng que, Gram âm và tồn tại trong đất. Triệu chứng bệnh là do một đoạn DNA nhỏ (gọi là T-DNA, viết tắt của 'transfer DNA', không lầm lẫn với tRNA chuyên chở amino acid trong tổng hợp protein) được chèn vào tế bào cây, gắn vào một vị trí bán bất kì trong bộ gen.
Sự sai khác của bộ gen này khiến cho các tế bào thực vật bắt đầu nhân lên nhanh chóng và gây ra hiện tượng u sùi. Sự nhân lên này rất giống với bệnh ung thư ở người, khi mà cũng có sự nhân lên không thể kiểm soát của các tế bào.
A. tumefaciens là một alphaproteobacteria của họ Rhizobiaceae, cùng với các vi khuẩn cộng sinh rau củ cố định đạm (vi khuẩn nốt sần cây họ đậu). Khác với những vi khuẩn cố định đạm kia, các loài Agrobacterium là mầm bệnh, không giúp ích gì cho cây. Sự đa dạng chủng loài mà Agrobacterium ảnh hưởng làm nó trở thành một mối bận tâm lớn trong nông nghiệp.
Vòng đời của vi khuẩn gây bệnh sùi cành vi khuẩn
Trước khi vào phần này tôi muốn đính chính một chút đó là ở Việt Nam bệnh này thông thường được gọi bằng tên là u sùi và sẽ thêm tên của loài cây bị hại ở sau cùng. Chẳng hạn như là sùi cành chè, sùi cành hoa hồng. Nhưng đặt tên như vậy sẽ rất dễ nhầm lẫn với bệnh u sùi hay nút đen do nấm gây ra. Do đó tôi sẽ gọi bệnh này là sùi cành vi khuẩn để phân biệt với bệnh u sùi do nấm gây ra sẽ thuận tiện cho việc phân biệt bệnh hơn.
Tác nhân gây bệnh sùi cành vi khuẩn như đã nói từ đầu là một loại vi khuẩn ức chế tồn tại trong đất. Vi khuẩn, Agrobacterium tumefaciens, Chúng có thể tồn tại qua mùa đông và tồn tại một thời gian dài trong đất và trên tàn dư thực vật bị nhiễm bệnh. Vi khuẩn này lây lan qua vết thương mới hở trên cây và rễ cây nhạy cảm khiến chúng dễ dàng xâm nhập và gây hại cho cây hơn. Đối với bệnh này thì cắt tỉa và côn trùng là hai cách phổ biến để truyền bệnh sùi cành vi khuẩn. Đó cũng chính là lý do tại sao bệnh này hay gặp ở cây hoa hồng bởi vì hoa hồng thường được cắt những bông hoa thương phẩm và bệnh sẽ lây lan qua các vết cắt này, trường hợp đối với chè cũng tương tự như vậy.
Khi ở bên trong cây bị nhiễm bệnh, vi khuẩn gây bệnh sùi cành vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens chuyển và tích hợp DNA của chính nó vào bộ gen của cây chủ. DNA của vi khuẩn hướng dẫn các tế bào thực vật ký chủ sản xuất các hormone bổ sung dẫn đến sự gia tăng của vi khuẩn và tăng sản tế bào và phì đại tế bào. Sự gia tăng số lượng tế bào, tăng sản và tăng kích thước tế bào, phì đại, gây ra sự hình thành u sùi giống với u sùi của nấm. Không giống như các vi khuẩn gây bệnh khác, vi khuẩn gây bệnh sùi cành không kích hoạt phản ứng miễn dịch quá nhạy cảm ở cây bị nhiễm bệnh, thường dẫn đến tế bào thực vật chết nhanh chóng và cục bộ. Điều này có nghĩa là vi khuẩn sùi cành có thể tồn tại một cách có hệ thống trong toàn bộ cây vì về cơ bản nó đã lẻn qua hệ thống phòng thủ miễn dịch của cây chủ.
Các triệu chứng của bệnh sùi cành vi khuẩn
Các triệu chứng rất dễ nhận biết vì các khối u có dấu hiệu phát triển thường thấy gần dưới đất hoặc phía dưới thân cây. Vì vi khuẩn mật vương miện có thể di chuyển khắp các cây bị nhiễm bệnh, nên đôi khi, chúng sẽ di chuyển lên phía trên và hình thành các u sùi gây hại trên các cành trên cao hơn. Vết u sùi mới có bề ngoài mềm và trắng, trong khi những vết u sùi cành cũ hơn có màu chai hoặc gỗ. Các vệt u sùi này có thể có đường kính từ 12 mm đến vài hàng chục cm. Trong giai đoạn đầu của sự lây nhiễm, có thể không có dấu hiệu rõ ràng của bệnh sùi cành vi khuẩn đối với sự phát triển của cây. Các u sùi đang phát triển sẽ cho thấy sự hình thành khối u khi chúng vỡ ra khỏi vỏ cây. Theo thời gian, những cây có khối u mật trên đỉnh có thể trông yếu ớt hoặc ốm yếu và trở nên dễ bị tác động bởi các tác nhân môi trường và tổn thương trong mùa đông.
Thực vật có bị ảnh hưởng như thế nào?
Sùi cành vi khuẩn có thể ảnh hưởng đến nhiều loài thực vật hai lá mầm bao gồm nhiều cây cảnh và cây ăn quả. Sùi cành vi khuẩn là một mầm bệnh thực vật chính cho ngành trồng nho trên toàn thế giới. Các loại cây phổ biến xung quanh nhà và vườn ở Bắc Mỹ bị ảnh hưởng bởi sùi cành vi khuẩn bao gồm hoa hồng và các loài trong nhóm hoa hồng khác; trái cây bẹ như quả mâm xôi ; táo; Quả anh đào; các loài cây trong nhóm anh đào khác. Nhóm mận mơ; và cây dương là một trong số các loài cây có thể bị bệnh sùi cành này.
Phân biệt bệnh u sùi do nấm và bệnh sùi cành do vi khuẩn
Như đã nói ở trên thì bệnh sùi cành do vi khuẩn gây ra có các đặc tính ở trên. Ngoài ra thì đối với bệnh sùi cành vi khuẩn gây ra thì có đặc điểm là các cây bị bệnh có thể bị cả ở những cây ít tuổi và những cây bị bệnh là những cây thường xuyên cắt tỉa. Ngoài ra còn một đặc điểm nữa đó là các u sùi này thường xuất hiện ở các vị trí mấu hoặc mắtc của cây và các vết u sùi này khô ráo và có màu nâu và không có sự xuất hiện của các bào tử hay ổ bào tử. Bệnh lây lan trực tiếp từ trong đất và đi vào mạch dẫn của cây và sẽ xuất hiện triệu chứng trong một khoảng thời gian ngắn sau đó.
Đối với bệnh nút đen hay u sùi do nấm gây ra thì sẽ gặp ở những cây thân gỗ và những cây lâu năm. Bị nhiều trên những cây không cắt tỉa thường xuyên. Vị trí bị bệnh thường ở đầu cành hoặc những cành nhỏ hơn. U sùi thì có màu đen và là ổ bào tử lớn của nấm và có thể có dịch chảy ra tại vết u sùi đó. Hình thức lây lan của bệnh là bởi bào từ và thường phát sinh triệu chứng khi cây đã được 1 năm trở lên.
Kiểm soát bệnh sùi cành vi khuẩn
Nếu bạn thấy giai đoạn đầu của bệnh trên cây non, ngay lập tức đào cây và loại bỏ càng nhiều đất xung quanh càng tốt. Lây nhiễm không thể chữa khỏi hoàn toàn vì vi khuẩn ở trong cây và vi khuẩn sẽ đi khắp cây. Không ủ bất kỳ bộ phận nào của cây bị nhiễm bệnh hoặc đất bị ô nhiễm để làm phân hữu cơ và cố gắng trồng một loài đã biết có khả năng kháng các chủng vi khuẩn nông ở vị trí của cây đó. Những cây được trồng trong cảnh quan, chẳng hạn như những cây bị nhiễm bệnh với các dấu hiệu của sùi cành vi khuẩn thường có thể sống sót sau khi bị nhiễm bệnh nhưng cũng nên trồng những loài có khả năng kháng bệnh ở khu vực xung quanh. Ví dụ, cây lá kim không phải là cây ký chủ của các loài vi khuẩn sùi cành. Do đó, các lây lan do vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens gây ra không thể gây hại cho cây lá kim.
Cụ thể, đối với nhiều người trồng nho, nên chọn những giống nho ít bị tổn thương do cắt tỉa và trồng cây nho trên các khu vực đất được xử lý sạch sẽ không có tồn dư về vi khuẩn ở trong đất. Việc cắt tỉa thích hợp cũng có thể giúp duy trì sức sống và khả năng phòng thủ của cây nho.
Không có biện pháp kiểm soát hóa học hiệu quả nào chống lại bệnh cây này nhưng một số người trồng sử dụng biện pháp kiểm soát sinh học (được bán dưới tên Galltrol A, Norbac 84C, Nogall, hoặc Diegall) được tạo ra từ vi khuẩn A grobacterium radiobacter để bảo vệ hom nhân giống.
Ngoài ra có thể ngâm giống trong các loại thuốc kháng sinh để sử lý bệnh ngay từ đầu.
Một số biện pháp hóa học giúp phun phòng bệnh đặc biệt là sử dụng các loại thuốc lưu dẫn tỏ ra khá hiệu quả trong phòng bệnh. Tuy nhiên khi áp dụng các biện pháp hóa học phải tuân thủ các hướng dẫn an toàn và thực hiện cách ly đầy đủ, và phải luôn nhớ phun sớm để phòng chứ rất khó để chữa bệnh.
Tham khảo một số thuốc sau để dùng:
Phòng ngừa bệnh sùi cành vi khuẩn
Phòng ngừa là một chiến lược quan trọng để giảm thiểu vi khuẩn vương miện vì rất khó để loại bỏ vi khuẩn trong đất một khi nó hình thành trong vườn của bạn. Một cách điển hình mà u sùi cành được lây nhiễm vào cây cảnh quan là thông qua cấy ghép bị nhiễm bệnh. Luôn kiểm tra kỹ vườn ươm hoặc cây non trước khi trồng và mua cây từ vườn ươm uy tín để đảm bảo rằng bạn có cây sạch bệnh. Chú ý quan sát rễ cây để kiểm tra xem có dấu hiệu nhiễm bệnh hay không. Khử trùng dụng cụ và quần áo bảo hộ lao động cũng rất quan trọng để ngăn ngừa sự lây lan của nhiều mầm bệnh bao gồm cả sùi cành vi khẩn. Có thể dùng dung dịch gồm một phần thuốc tẩy với chín phần nước để khử trùng dụng cụ.
Bổ xung thêm phân hữu cơ và thúc đẩy canh tác hữu cơ để cây khỏe mạnh. Chú ý sử dụng phân hữu cơ đã qua xử lý và sạch mầm bệnh để cây trồng phát triển tốt hơn và không bị hiện tượng mất cân đối dinh dưỡng.
Trên đây là một số biện pháp cho bệnh sùi cành do vi khuẩn gây ra. Mong rằng các bạn sẽ không bao giờ phải sử dụng tới chúng.
