Bệnh sùi cành (Nút đen) do nấm trên cây
BỆNH SÙI CÀNH (NÚT ĐEN) DO NẤM TRÊN CÂY
Nấm gây bệnh sùi cành (nút đen), Apiosporina morbosa, là một tác nhân gây bệnh thực vật ảnh hưởng đến các loài cây thuộc chi Prunus (chi mận mơ) mà một số cây thân gỗ khác. Căn bệnh này tạo ra những u sùi vết nứt lớn và màu đen trên cây - gây thiệt hại kinh tế đáng kể cho cây ăn quả trong nhóm chi mận mơ, cây cảnh và ngành công nghiệp gỗ. Các vết thương còn tạo cơ hội cho nhiều loại bệnh khác xâm nhập vào cây và gây nhiễm trùng thứ cấp.
Bệnh xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1821 tại Pennsylvania, nhưng đã lan rộng khắp Bắc Mỹ. Mặc dù nó là một trong những bệnh tàn phá nhất của cây mận và cây anh đào vào cuối thế kỷ 19, nhưng ngày nay nó được kiểm soát tương đối tốt ở nhiều vùng trồng trọt và được thấy chủ yếu ở các vườn cây chăm sóc kém, hoặc nơi nó sinh sôi mạnh mẽ, kể cả trong tự nhiên.
Chi Mận mơ (danh pháp khoa học: Prunus) là một chi gồm một số loài (khoảng 200) cây thân gỗ và cây bụi, trong đó có các loài mận, mận tây, mơ, mơ tây, đào, anh đào và hạnh đào. Theo truyền thống nó được đặt trong họ Hoa hồng (Rosaceae) như là một phân họ là phân họ Prunoideae (hay Amygdaloideae), nhưng đôi khi được đặt thành một họ riêng của chính nó là Prunaceae (hay Amygdalaceae). Phân loại gần đây của Potter et al. (2007) đặt chi này trong tông Amygdaleae của phân họ Spiraeoideae mở rộng.
Theo phân loại mới chi này có 430 loài, chúng phân bố rộng khắp khu vực ôn đới của Bắc Bán cầu. Hoa của chúng thường có màu từ trắng tới hồng, với 5 cánh và 5 đài hoa. Hoa mọc đơn hay thành kiểu các hoa tán với 2 – 6 hoa hoặc nhiều hơn trên mỗi cành hoa. Quả của mọi loài Prunus là loại quả hạch với "hột" tương đối lớn. Lá đơn và thông thường có hình mũi mác, không thùy và có răng cưa ở mép lá.
Loại nấm phân hủy gỗ này có nguồn gốc từ Bắc Mỹ và phổ biến trên khắp Canada, Mỹ và Mexico. Sau đó bệnh đã được phân tán tới nhiều nơi trên thế giới trong đó có Việt Nam. Đã có một trường hợp báo cáo về bệnh nút đen ở Đài Loan vào những năm 1970 và bệnh này được coi là dịch hại kiểm dịch EPPO A1 trên toàn thế giới.
U sùi cành xuất hiện trên các bộ phận thân gỗ của cây như trên chồi non, cành tăm, thân cành, thân cây còn xanh. Đây là một trong những bệnh dễ thấy nhất trong số các bệnh trên thân gỗ vì những cây bị nhiễm bệnh sẽ có những u sùi lớn màu đen có thể chảy ra chất lỏng dính và bao bọc hoàn toàn các cành bị nhiễm bệnh. Những cây bị nhiễm bệnh nặng được cắt bỏ để hạn chế sự lây lan của bào tử nấm sang những cây khỏe mạnh gần đó. Cũng giống như các bệnh nấm khác, một khi đã hình thành, bệnh này rất khó diệt trừ. Theo dõi cây và thường xuyên cắt tỉa cành bị bệnh là những chiến lược quan trọng để quản lý bệnh nút đen trên cây mận và anh đào.
Nấm nút đen là gì?
Nấm nút đen (hay u sùi), tên gọi chung của loại nấm này, chính là triệu chứng của bệnh. Nấm gây bệnh u sùi Apiosporina morbosa thuộc họ Venturiaceae và có quan hệ họ hàng gần với nấm gây bệnh vảy nến trên quả táo.
Vòng đời của nút đen
Loại nấm Apiosporina morbosa (trước đây là Dibotryon morbosum), trú ngụ trên bề mặt của cây ký chủ dưới dạng cấu trúc quả thể. Những cấu trúc này là bào tử được nút đen (vết u sùi) giải phóng vào đầu mùa xuân, được kích hoạt nảy mầm và phát triển bởi điều kiện ẩm ướt và nhiệt độ mát (13-23 độ C). Bảo tử bệnh được phát tán bởi gió hoặc mưa, bào tử nút đen sẽ nhiễm vào các chồi non màu xanh lá cây và các cành cây bắt đầu từ khi chồi bị gãy từ khi khi chồi cuối ngừng phát triển vào trước mùa thu. Các cành bị thương cũng dễ bị lây nhiễm mới. Tương tự như các bệnh nấm khác trên cây như thối nâu, hoạt động của Apiosporina morbosa cũng khiến cho các mô thực vật sản sinh thêm các tế bào thực tại vị trí xâm nhiễm làm gián đoạn sự phát triển bình thường ở các cành bị nhiễm bệnh. Sự phát sinh thêm các tế bào tại vị trí bị bệnh này giống hệt với sự phát sinh của ung thư ở người.
Nấm hình thành các cấu trúc quả thể trên các túi bào tử màu đen già hơn, chúng tiếp tục sản sinh và phóng thích bào tử hàng năm để kéo dài chu kỳ bệnh. Giống như các bệnh cây hệ thống khác, bệnh này cũng có thể di chuyển và lây lan khắp cây, gây ra sự phát triển của nấm mới cách xa vị trí nhiễm bệnh ban đầu. Đây là một trong những bệnh hại cây mận và mơ phổ biến nhất, đây cũng là một trong những bệnh hại cây đào phổ biến nhất trong số các bệnh khác được ghi nhận.
Các triệu chứng của bệnh nút đen
Dấu hiệu nhận biết của túi bào tử nút đen xuất hiện vào cuối mùa sinh trưởng, nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm sau khi nhiễm bệnh lần đầu vào đầu mùa xuân. Thông thường, các túi bào tử có màu đen sẽ xuất hiện sau khi lá rụng vào mùa thu. Các cành bị nhiễm bệnh có thể bị sưng tấy ban đầu mà có thể dễ dàng không được chúng ta chú ý. Sau khoảng một năm bị nhiễm bệnh, vết sưng có thể có lớp phủ màu xanh ô liu mượt như nhung và bắt đầu chuyển thành các vết sưng màu nâu nhạt. Các nút già hơn sẽ to ra theo thời gian khi nấm phát triển bên trong mô thực vật. U đen có thể thay đổi kích thước từ dưới một cm đến hơn 30 cm. Theo thời gian, phần gỗ khỏe mạnh sẽ biến đổi thành những cục đen cứng lớn, có thể làm chết lá và cành. Các vết thương hở và vết nứt do bệnh gây ra trên cây bị nhiễm bệnh sẽ dẫn đến nhiễm trùng mới như các loại nấm thối rữa gỗ khác.
Thông thường thì rất may bệnh sẽ chỉ phát sinh trên những cây đã già, lâu năm còn ít xuất hiện trên những cây còn non, ít tuổi.
Sự mẫn cảm với bệnh u sùi của một số loại cây
Nhiều cây trong chi Prunus dễ bị bệnh nút đen bao gồm khoảng 25 loài Prunus hoang dã và được thuần hóa. Anh đào đen (Prunus serotina) là một loài cây gỗ được đánh giá mẫn cảm cao có nguồn gốc từ Bắc Mỹ. Thiệt hại và thối gỗ do côn trùng, Trong đó vết thương và bệnh tật gây ra bởi bệnh u sùi ảnh hưởng đáng kể đến giá trị thị trường của loại gỗ cứng này, khiến cho nấm nút đen trở thành một loại bệnh đặc biệt gây khó khăn cho ngành gỗ. Nhiều cây anh đào và mận cảnh và đòa cũng dễ bị nhiễm bệnh, bao gồm mận Mỹ (P. americana), chokecherry (P. virginiana), và mận “Stanley” châu Âu (P. domestica), là một số loài cây rất mẫn cảm với bệnh.
Ngoài ra thì cây đào Việt Nam hoặc cây mận tam hoa cũng rất mẫn cảm với bệnh, các triệu chứng u sùi có thể được tìm thấy ngay trên cây đào chỉ 5 năm tuổi. Ở một số cây có triệu chứng có thể tìm thấy u sùi như cây hồng đỏ hoặc hồng ngâm, thậm chí là cả cây mận cơm.
Kiểm soát bệnh nút đen
Bởi vì các dấu hiệu già cỗi và các triệu chứng bệnh khác có thể nhìn thấy rõ ràng trên cây, nên loại bỏ các cành hoặc chồi bị nhiễm bệnh là một chiến lược kiểm soát quan trọng. Thực hiện quá trình này vào mùa đông vì khi đó cây ngủ đông và thiếu lá khiến vết u sùi màu đen dễ bị phát hiện hơn. Các vết cắt nên được cắt tụt vào phía trong cây nơi không có bệnh từ 10 – 15 cm. Khi loại bỏ trên các cành lớn hơn, hãy đảm bảo để lại ít nhất 3cm mô thực vật khỏe mạnh ở phần đầu cành sát với cành chính hoặc thân cây, để đảm bảo rằng cây sẽ có thể lên được các chồi mới. Sử dụng các dụng cụ cắt tỉa sạch sẽ và các phương pháp tốt nhất để thúc đẩy lành vết thương và bảo vệ vết thường khỏi bị lây nhiễm bệnh. Khử trùng dụng cụ bằng dung dịch cồn ít nhất 70%. Bạn có thể cần phải tham khảo ý kiến của một chuyên gia trồng trọt để tiến hành loại bỏ trên diện rộng bệnh trong vườn.
Nếu không được kiểm soát, các nút đen này sẽ mở rộng ra bao phủ toàn bộ cây và toàn bộ cây có thể cần phải bị đốn hạ. Đây có thể là một dự án nhiều mùa và tốn thời gian vì bất kỳ nút đen nào có thể nhìn thấy đều cho thấy rằng bệnh nhiễm trùng đã tồn tại ít nhất một năm.
Ngăn ngừa bệnh nút đen
Ở những vùng rất mẫm cảm với mật độ bệnh cao, người trồng thương mại có thể sử dụng thuốc xịt diệt nấm có chứa chlorothalonil bắt đầu từ đầu mùa xuân và phun thường xuyên cho những cây mẫn cảm hai tuần một lần trong suốt mùa sinh trưởng. Chlorothalonil cũng có hiệu quả chống lại bệnh thối nâu, một bệnh nấm khác ảnh hưởng đến cây Prunus.
Thuốc diệt nấm gốc đồng cũng có thể được sử dụng để bảo vệ cây cối và chồi non từ cuối mùa thu đến cuối mùa đông. Phun lưu huỳnh vôi phòng ngừa cũng có thể được áp dụng khi cây ở trạng thái ngủ đông. Không sử dụng các loại thuốc xịt này sau khi hoa nở hoặc trước khi mưa. Thông thường các loại thuốc gốc đồng được sử dụng rộng rãi và rất rẻ đó chính là boocdo, cách pha boocdo cũng rất dễ chúng ta hoàn toàn có thể tự làm tại nhà.
Một số loài trong họ Prunus ít bị bệnh nút đen hơn. Đối với cây anh đào, anh đào chua (P. cerasus) và anh đào Nanking (P. tomentosa) là một vài ví dụ về các giống cây trồng ít bị ảnh hưởng hơn. Hạnh hoa (P. triloba) và mơ (P. armeniaca) cũng hiếm khi bị ảnh hưởng. Thậm chí còn có những cây anh đào và mận đen kháng lại bệnh u sùi có sẵn trên thị trường như anh đào Hoa (Accolade) và mận President. Hãy cân nhắc trồng một trong những giống này, vì quả anh đào chua hoặc quả anh đào Namking ít phổ biến hơn và việc cải thiện một chút tính nhạy cảm có thể mang lại hiệu quả bảo vệ đáng kể.
Cây mận dại và mận bản địa và cây Prunus anh đào dại có thể là nơi trú ngụ của nấm nút đen và hoạt động như một ổ chứa bào tử khi nấm xâm nhập vào mùa đông. Cân nhắc loại bỏ những cây dại này hoặc theo dõi chúng để giảm thiểu sự lây lan của bệnh nút đen sang các cây khác.
Đối với một số thuốc hóa học được khuyến cáo thì việc phun thuốc cần phải được tuân thủ các chỉ dẫn an toàn và thực hiện cách ly đầy đủ.
Tham khảo một số loại thuốc sau để sử dụng khi cần thiết:
Ngoài ra thì việc phòng trừ côn trùng trích hút cũng sẽ ngăn chặn các vết thương hở trên cây làm cho nấm bệnh không có điều kiện để xâm nhập vào trong cây, các bạn có thể tham khảo thêm một số loại thuốc trừ rầy rệp phổ biến trên họ mận mơ sau:
Chúc các bạn sẽ không gặp phải tình trạng bệnh u sùi trên vườn của mình.
